Η παραπάνω θεωρία για το φορολογικό σύστημα με το συντελεστή Π, μπορεί να εφαρμοστεί σε μια καπιταλιστική κοινωνία, άμεσα, με τη βοήθεια του κράτους, με την ανέγερση, παράδειγμα, πολυκαταστημάτων, τα οποία θα δίνονται για λειτουργία στους ιδιώτες με την λογική βέβαια του φορολογικού συστήματος Π.
Χρέος του συνδικαλιστικού κινήματος είναι να αγωνιστεί για την αναγνώριση και εφαρμογή του Π έστω και σταδιακά, έστω και σε εθελοντική βάση, δίπλα από το υπάρχον. Αυτή θα είναι η ελάχιστη αναγνώριση που μπορούμε να κάνουμε προς το παρόν προς τους εργαζόμενους. Να κάνουμε γνωστή την παρουσία - συνεισφορά τους στον προϋπολογισμό του κράτους.
Η Ελλάδα σαν ελάχιστη αναγνώριση προς τον Αριστοτέλη , το «γίγαντα της ανθρώπινης σκέψης » όπως τον αποκαλεί ο Μαρξ, προς τον Αριστοτέλη που 2500 χρόνια πριν (σε ανύποπτο χρόνο ), «που πρώτος ανάλυσε τη μορφή της αξίας, όπως και τόσες μορφές της νόησης , κοινωνικές και φυσικές μορφές»(Μαρξ,Κεφαλαιο,1ος τομ, σελ. 78) ας γίνει λοιπόν η Ελλάδα η πρώτη χώρα που θα εφαρμόσει το νέο φορολογικό σύστημα Π.
Εμείς κάνουμε ένα ακόμη βήμα μπροστά , περνάμε σε νέες μορφές οργάνωσης της κοινωνίας.
Περνάμε τώρα σε μια άλλη μορφή κοινωνικής οργάνωσης, ενός νέου κοινωνικού συστήματος, που θεωρητικά προβάλει αυτή τη φορά όχι από την καπιταλιστική κοινωνική οργάνωση αλλά από την σοσιαλιστική, συνέχεια της οποίας και θεωρούμε. Αρχίζουμε και εμείς, εξετάζοντας ένα απλό στοιχείο της οικονομίας, το εμπόρευμα.
Εξηγήσαμε στα πρώτα κεφάλαια ότι σε μια κεφαλαιοκρατική κοινωνία υπάρχουν δυο ειδών εμπορεύματα, τα έμψυχα ( εννοώ πάντοτε τους Εργάτες-εργαζόμενους) και τα άψυχα.
-Μέχρι πότε όμως η εργατική δύναμη και τα αντικείμενα της παραγωγής θα θεωρούνται εμπορεύματα ; -Μέχρι πότε θα ισχύει η έννοια της αξίας (και της υπεραξίας); Θα ισχύει και στις μελλοντικές κοινωνίες ;
Και αν θελήσουμε να εμβαθύνουμε ακόμη πιο πολύ : - Μπορεί να υπάρξει εμπορευματική παραγωγή χωρίς ιδιοκτήτες ;
-Μπορεί να υπάρξει εμπορευματική παραγωγή χωρίς αγορά ; – Μπορεί να υπάρξει αγορά χωρίς ιδιοκτήτες ; - Η εμπορευματική παραγωγή είναι συνάρτηση του μεγάλου αριθμού των παραγωγών ; Είναι συνάρτηση του κοινωνικού καταμερισμού της εργασίας; Αν απουσιάσει μια από αυτές τις παραμέτρους μπορούν να υπάρξουν οι άλλες ; Στην μεταβατική λεγομένη περίοδο μπορούν να λειτουργήσουν αυτές οι παράμετροι ;
Αυτά είναι ζητήματα που απασχόλησαν και απασχολούν τους θεωρητικούς των Οικονομικών και Κοινωνικών Επιστημών. Για αυτές τις βασικές έννοιες της Πολιτικής Οικονομίας έχουν γραφτεί πολλά. Είναι μια πάρα πολύ δύσκολη περίπτωση.
Οι έννοιες αυτές του εμπορεύματος, της αξίας (και της υπεραξίας), της εμπορευματικής παραγωγής, της αγοράς, του ιδιοκτήτη, είναι γέννημα και θρέμμα του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής, αποδείχτηκαν όμως εφτάψυχες και επέζησαν και στον σοσιαλιστικό τρόπο παραγωγής και κατά την γνώμη μου θα επιζήσουν ακόμη μέχρι να φτάσουμε σε ανώτερο στάδιο κοινωνικής οργάνωσης. Μέχρι τότε μπορούμε να κάνουμε την κοινωνία μας λίγο καλύτερη. Στα ερωτήματα που τέθηκαν παραπάνω πολλοί προσπάθησαν να δώσουν μια απάντηση. Ας τα πάρουμε τα πράγματα με την σειρά.
Ας αρχίσουμε από τον Ενγκελς: Γράφει στο βιβλίο του Αντί-Ντυριγκ τα εξής, για τη μελλοντική κοινωνία « Η άμεσα κοινωνική παραγωγή, όπως και η άμεση διανομή, αποκλείουν οποιοδήποτε ανταλλαγή εμπορευμάτων, επομένως και την μετατροπή των προϊόντων σε εμπορεύματα[…] και , κατά συνέπεια, την μετατροπή τους σε αξία».
Αυτό στη πιο απλή περίπτωση, πρακτικά σημαίνει το εξής: Παράγω άμεσα, η πιο σωστά δημιουργώ άμεσα ένα, δυο, χιλιάδες αντικείμενα τα πηγαίνω άμεσα σε κάποιο προκαθορισμένο σημείο, σε κάποιον τεράστιο σωρό, σε κάποιο χώρο, τα εναποθέτω και παίρνω από εκεί ανάλογα με τις ανάγκες μου, ό,τι άλλο μου αρέσει από τα άλλα αντικείμενα που έχουν αφήσει προηγούμενα οι άλλοι συνάνθρωποι μου, ανάλογα με τις δυνάμεις τους, τις ικανότητες τους!
«Από τον καθένα ανάλογα με τις ικανότητες του, στον καθένα ανάλογα με τις ανάγκες του !»(Μαρξ, Κριτική του προγράμματος της Γκοτα, σελ.23).
Στο ίδιο βιβλίο «Κριτική του προγράμματος της Γκοτα», δυο σελίδες παραπάνω ο Μαρξ γράφει. «Μέσα στη συντροφική κοινωνία, που είναι θεμελιωμένη στην κοινοκτημοσύνη των μέσων παραγωγής, οι παραγωγοί δεν ανταλλάσσουν τα προϊόντα τους. Το ίδιο και η εργασία που έχει ξοδευτεί για την παραγωγή προϊόντων δεν παρουσιάζεται εδώ σαν αξία αυτών των προϊόντων , σαν μια εμπράγματη ιδιότητα που έχουν, γιατί τώρα, σε αντίθεση με την καπιταλιστική κοινωνία, οι ατομικές εργασίες υπάρχουν άμεσα κι όχι πια έμμεσα σαν συστατικά στοιχεία της συνολικής εργασίας ». Ας αφιερώσουμε ακόμη λίγες γραμμές στις θεωρητικές μας προσεγγίσεις.
Το μεγάλο λάθος των διαφόρων θεωρητικών σήμερα είναι, ότι κάνουν με την φαντασία τους ένα τεράστιο άλμα από την σημερινή κοινωνία κατευθείαν προς την ιδανική κοινωνία, με αποτέλεσμα η να μην μπορούν να προσγειωθούν η όταν προσγειώνονται να μην ξέρουν που βρίσκονται, σκεπτόμενοι εκ των υστέρων αυτά που έπρεπε να σκεφτούν εκ των προτέρων για το τι υπάρχει στο ενδιάμεσο αυτής της απόστασης. Είναι δηλαδή σαν εκείνους τους φυσικούς που θεωρητικά γνωρίζανε ότι στο διάστημα δεν υπάρχει βαρύτητα, αλλά αγνοούσαν την δύναμη που απαιτείται να υπερνικηθεί η έλξη της Γης, και έπεφτε ο πύραυλος στο κεφάλι τους !
Κατ αρχήν δεν υπάρχει ιδανική κοινωνία, υπάρχει μόνο πάντα μια καλύτερη κοινωνία από τη σημερινή. Αυτήν την απόσταση από την σημερινή πραγματικότητα μέχρι την καλύτερη κοινωνία πρέπει να την διανύουμε συνέχεια, σπιθαμή την σπιθαμή, πήγαινε -έλα τουλάχιστον με την αφαιρετική μας δύναμη.
Στο μεταβατικό στάδιο, όσο και αν ακούγεται παράξενο, πρέπει να σκεφτόμαστε πολύ βαθιά, χρειάζονται επιστημονικοί μηχανισμοί που θα ρυθμίζουν την εύρυθμη λειτουργία της οικονομίας, μακροχρόνια, και όχι για μια πενταετία η για μια δεκαετία. Το μεταβατικό στάδιο δεν μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε σαν δικαιολογία που θα καλύπτει κάθε είδους παραλογισμό.
Στις Κοινωνικές Επιστήμες το μεταβατικό στάδιο, είναι μέρος της ανθρώπινης ιστορίας, του ανθρώπινου πολιτισμού.
Οι κλασικοί δεν μπορούσαν βέβαια να θέσουν κανένα συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα πότε θα πρέπει να φθάσουμε σε αυτή την ιδανική κοινωνία. Ούτε καν δεν μας εξήγησαν πως θα φθάσουμε. Αυτό είναι το μεγάλο ζητούμενο. Απόδειξη ότι ακόμη και μετά την Μεγάλη Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917, όλοι ψάχνανε να βρούνε τρόπους να βάλουν μπροστά καινούργιους οικονομικούς μηχανισμούς, καινούργιες σχέσεις ιδιοκτησίας.(Πολεμικός Κομμουνισμός, ΝΕΠ, Κολχόζ, Σολφοζ , συνεταιριστικό κίνημα ). Έπρεπε δηλαδή από το γενικό να περάσουνε στο συγκεκριμένο, από την θεωρία στην πράξη. Το ίδιο έγινε αργότερα στην περίοδο του 1945 και στην Ανατολικη Ευρώπη, λίγο αργότερα στην Κίνα, και ακόμη πιο αργά στην Κούβα. Δεν υπήρχε έτοιμη συνταγή πουθενά, και οι οικονομικοί μηχανισμοί στο Σοσιαλισμό, από χώρα σε χώρα, και από εποχή σε εποχή, όσο και αν ακούγεται περίεργο, είχανε μεγάλες διαφορές μεταξύ τους . Δεν ήταν καθόλου εύκολο, πόσο μάλλον που εκείνες οι γιγάντιες προσπάθειες για την οικοδόμηση μιας νέας κοινωνίας, δεν γινόταν σε συνθήκες εργαστηρίου, αλλά κάτω από ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις, αποκλεισμούς, αντίδραση της παλιάς άρχουσας τάξης. Δεν είναι εδώ η ώρα να γράψουμε για αυτές τις γιγάντιες προσπάθειες εκατομμυρίων ανθρώπων, για τις ιμπεριαλιστικές επιθέσεις κλπ. Κάτι τέτοιο στην παρούσα στιγμή θα ήταν πολύ φτηνός λαϊκισμός .
Για τη δική μας τη γενιά είναι πιο εύκολα τα πράγματα απ ότι ήταν για τις προηγούμενες γενιές γιατί έχουμε μια τεράστια εμπειρία από την οικοδόμηση του σοσιαλισμού σε μια σειρά χώρες, επιπλέον έχουμε και την εμπειρία της κατάρρευσης του σοσιαλισμού στις ίδιες χώρες. Στις πρώην σοσιαλιστικές χώρες υπάρχουν τεράστια αποθέματα γνώσης. Το μεγαλύτερο κεφάλαιο σε μια κοινωνία είναι η γνώση, και την γνώση δεν μπορεί καμιά πίστη να την αναπληρώσει .
Η ιστορική αυτή περίοδος που διανύουμε είναι περίοδος προβληματισμού εκατομμυρίων ανθρώπων, σε Ανατολή και Δύση, που αργά η γρήγορα θα βρουν τη λύση. Στη Δύση πρέπει να ξέρουν ότι δεν νοείται καμιά πολιτική δράση η οποία δεν λαμβάνει υπ όψιν της, τις εμπειρίες αυτών των κοινωνιών στις πρωην σοσιαλιστικές χώρες.
***
Η κατάρρευση του σοσιαλισμού σε αυτές τις χώρες δεν έγινε « εξ αιτίας της αντεπαναστατικής δράσης διαφόρων κέντρων». Όποιος υποστηρίζει κάτι τέτοιο δεν επιτρέπεται να ασχοληθεί με την πολιτική, καλύτερα να ασχοληθεί με τα αστυνομικά μυθιστορήματα της Αγκάθα Κρίστι.
Κανένα καθεστώς δεν κατέρρευσε, (δεν ανατράπηκε αν θέλουν ορισμένοι), με τέτοια σενάρια, maximum να ανατράπηκαν μια –δυο κυβερνήσεις χωρών της Λατινικής Αμερικής, την δεκαετία του 70. Κυβερνήσεις και όχι καθεστώτα. Καθεστώτα τα ανατρέπουν μόνο οι λαοί.
Όσοι έζησαν από κοντά τις σχέσεις ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής που υπήρχαν εκεί (και μεταξύ αυτών όλοι οι Έλληνες Πολιτικοί Πρόσφυγες του Εμφυλίου) φτάνουν στην διαπίστωση έστω και ενστικτωδώς ότι από τις σχέσεις αυτές ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής, κάτι έλειπε . Μια γενική διαπίστωση που όλοι είχαν καταλάβει, ακόμη και αν δεν είχαν καταλάβει τίποτε άλλο, ήταν ότι εκεί τα πάντα ήταν τόσο πολύ όλων που δεν ήταν κανενός.
Υπήρχαν επιστήμονες (και απλοί άνθρωποι ) σε Ανατολή και Δύση που αισθανόταν ότι κάπου υπάρχει λάθος, που προειδοποιούσανε ότι όπως πάνε τα πράγματα στις πρώην σοσιαλιστικές χώρες, ο ορισμός του Σοσιαλισμού θα είναι το μεταβατικό στάδιο από τον Καπιταλισμό στον βάρβαρο Καπιταλισμό, αλλά και αυτοί δεν είχαν κάποια πειστική συνταγή-θεωρία να δώσουν.
Ας επανέλθουμε στο αρχικό μας ζήτημα , που ήταν το μέχρι πότε θα ισχύσουν οι έννοιες του εμπορεύματος, της αξίας, της υπεραξίας, της εμπορευματικής παραγωγής κλπ. Ιστορικά αν εξετάσουμε το παραπάνω ζήτημα, θα δούμε ότι ακόμη και στη δεκαετία του `30 γινότανε ατέλειωτες συζητήσεις στην Σοβιετική Ένωση, φθάνοντας δυστυχώς μερικοί να μπερδεύουνε την δύναμη της λογικής, με την δύναμη της εξουσίας.
Ας αρχίσουμε με μερικές απλές ερωτήσεις:
-Τι να εννοεί άραγε ο Ενγκελς, όταν μιλάει για άμεσα κοινωνική παραγωγή και όταν μιλάει για άμεση διανομή στην μελλοντική κοινωνία; Σε μια ιδανική κοινωνία είναι λογικό να μην χρειάζεται ούτε καν να μετρήσουμε τον κοινωνικά αναγκαίο χρόνο που απαιτείται για την παραγωγή του Α η Β αντικειμένου – προϊόντος-εμπορεύματος, άρα ούτε και η έννοια της αξίας έχει καμία αξία…(πόσο μάλλον της υπεραξίας).
-Ποιοι θα είναι άραγε αυτοί οι παραγωγοί που θα μπορούνε να παράγουν άμεσα ;
-Ποιος θα είναι αυτός ο χώρος που όπως είπαμε παραπάνω ο κάθε δημιουργός θα εναποθέτει τα αντικείμενα-αγαθά, που δημιούργησε άμεσα, χωρίς την παρέμβαση προφανώς κανενός μεσάζοντα;
-Μπορούμε να υποθέσουμε ότι αυτός ο χώρος όπου ο παραγωγός-δημιουργός εναποθέτει τα αγαθά που δημιούργησε, μπορεί να είναι μια πλατεία, μια αποθήκη, η κουζίνα του σπιτιού μας ; Δηλαδή εδώ δεν μιλάμε μόνο για κοινωνικά αναγκαίο χρόνο, (που αφορά την παραγωγική διαδικασία), αλλά και για κοινωνικά αναγκαίο χώρο ! (που αφορά το επόμενο, μετά την παραγωγή στάδιο, τον τόπο όπου θα γίνει η ανταλλαγή του αντικειμένου που παρήχθη ). Στη φυσική έχουμε μάθει ότι χρόνος χωρίς χώρο δεν υπάρχει και αντίστροφα. Ο κοινωνικά αναγκαίος χώρος είναι ένα ζήτημα, μια έννοια, που δεν έχει ακόμη ερευνηθεί στην Πολιτική Οικονομία.
Τέτοιοι παραγωγοί(=παραγωγικές μονάδες) υπήρχαν στις πρώην σοσιαλιστικές χώρες, (υπάρχουν φυσικά και στον καπιταλισμό), ήταν οι μεγάλες κρατικές εταιρίες που παρήγαγαν άμεσα ορισμένα αγαθά, όπως ηλεκτρικό ρεύμα, φυσικό αέριο, τηλέφωνο, τηλεόραση, πληροφορία (Internet), και ο χώρος όπου τα μεταφέρανε άμεσα ήταν παντού, όπου μπορούσαν να μεταφερθούν, μέχρι και η κουζίνα του σπιτιού. Η διαφορά είναι ότι αυτή η προσφορά εκ μέρους αυτών των μεγάλων κρατικών εταιριών, δεν είχε τίποτε από αυτά τα στοιχεία που περιγράφει ο Ενγκελς, γινόταν και τότε με καθαρά οικονομικά κριτήρια, και εκεί θεωρούνταν σαν εμπόρευμα το ρεύμα, το φυσικό αέριο, το τηλέφωνο κλπ. Και αυτό δεν μπορεί να το αρνηθεί κανείς, ακόμη και αν ήταν για τους καταναλωτές πολύ φθηνό. Παίρνανε άμεσα βέβαια κάτι σύμφωνα με τις ανάγκες τους τόσα εκατομμύρια «καταναλωτές», αλλά δεν μπορούσαμε να γνωρίζουμε αν έδιναν κάτι σύμφωνα με τις δυνάμεις τους άμεσα η έμμεσα. (που, πότε , πόσα και πως). Μπορεί να αντιστρέψουμε αυτήν τη θέση, λέγοντας ότι τα εκατομμύρια των εργαζομένων δίνανε άμεσα σύμφωνα με τις δυνάμεις τους αλλά δεν μπορούμε να γνωρίζουμε αν παίρνανε σαν αντάλλαγμα κάτι σύμφωνα με τις ανάγκες τους. Αν δεν συνέβαινε ούτε το ένα ούτε το άλλο, τότε υπήρχε πρόβλημα.
Μια και φθάσαμε στην ανάγκη να χρησιμοποιήσουμε όρους της φυσικής, σε μια άλλη ευκαιρία θα χρησιμοποιήσουμε και τον όρο μάζα (εμπορευμάτων) και ταχύτητα (ανταλλαγής των εμπορευμάτων η του χρήματος). Όσο πιο μεγάλος, μακρύς είναι ο δρόμος από τον τόπο της παραγωγής μέχρι την αγορά (βλέπε κοινωνικά αναγκαίο χώρο ), τόσο πιο μεγάλο ρόλο παίζει η ταχυτητα μεταφοράς και η μάζα των προϊόντων. Αυτό είναι ένα άλλο ζήτημα , που δεν έχουμε τη δυνατότητα τώρα να το αναλύσουμε. Συνεχίζουμε.
Γιατί άραγε επέζησαν στις πρώην σοσιαλιστικές χώρες για μισόν αιώνα (στη Σοβιετική Ένωση 70 χρόνια) οι έννοιες της αξίας, της υπεραξίας, η έννοια του εμπορεύματος ; Πολλοί θεωρητικοί αλλά και πολιτικοί εξηγούσαν ότι αυτό συμβαίνει επειδή δεν επεκράτησαν 100 % στην Εθνική Οικονομία οι κρατικοποιήσεις Αυτή η απάντηση δεν αντέχει σε μια σοβαρή κριτική, θα δούμε παρακάτω γιατί.
Υπήρχαν λοιπόν και τότε επιστήμονες και πολιτικοί στη Σοβιετική Ένωση κυρίως,(υπάρχουν και σήμερα όχι μόνο εκεί) που αρνούνταν την ύπαρξη των εμπορευματικών αυτών σχέσεων σε μια σοσιαλιστική οικονομία, βρίσκοντας χίλιες δυο δικαιολογίες. Τις αρνούνταν ότι υπάρχουν αλλά αυτό δεν τους εμπόδιζε καθόλου να τις χρησιμοποιήσουν όταν τις είχαν ανάγκη. Όταν παράδειγμα ήταν υποχρεωμένοι να υπολογίσουν το κόστος της εργατικής δύναμης, ενός αγαθού, όταν έπρεπε να υπολογίσουν τα έσοδα και τα έξοδα μιας επιχείρησης, όταν έπρεπε να δανειστούν από τις σοσιαλιστικές τράπεζες και μάλιστα με τόκο, η να καταθέσουν τα ρευστά τους εκεί. Γιατί αρνούνταν άραγε στη δεκαετία κυρίως του `30 οι μεν, να παραδεχτούνε τη λειτουργία της έννοιας «εμπόρευμα »(όπως και της έννοιας της αξίας, και της υπεραξίας), και από την άλλη πλευρά γιατί οι άλλοι επέμεναν ότι και στον Σοσιαλισμό αυτή η έννοια ισχύει και πρέπει να ισχύει;
Αρκετοί προτίμησαν να πάνε στη Σιβηρία παρά να παραδεχτούν μια ερμηνεία που όπως είπα παραπάνω στηρίζονταν περισσότερο στη δύναμη της εξουσίας παρά στη δύναμη της λογικής.. Τι ακριβώς συνέβαινε: Οι μισοί αναγνωρίζανε τον ιδιοκτήτη του εμπορεύματος αλλά δεν αναγνώριζαν το εμπόρευμα, οι άλλοι μισοί αναγνώριζαν το εμπόρευμα αλλά δεν αναγνώριζαν τον ιδιοκτήτη του. Περί τίνος επρόκειτο;
Οι μεν λέγανε ότι στην εμπορευματική παραγωγή βασική προϋπόθεση παραγωγής ενός προϊόντος είναι να παραχθεί το προϊόν προς πώληση. Στην περίπτωση όμως της εργατικής δύναμης , του έμψυχου προϊόντος όπως είπαμε παραπάνω, τα πράγματα μπερδεύονται. θα ήταν απάνθρωπο να ισχυριστούνε ότι αυτό «το έμψυχο προϊόν» παρήχθη με σκοπό να πουληθεί! Αυτό θα θύμιζε δουλοκτητική κοινωνία, και σε μια χώρα που είχε περάσει στο σοσιαλιστικό στάδιο ανάπτυξης αυτό ήταν απαράδεκτο να λέγεται..
Προσθέτανε δε ότι ιδιοκτήτης (ενός αγαθού, ενός προϊόντος), ενός εμπορεύματος, είναι ένα βιολογικό ον, ένας ζωντανός οργανισμός, ο άνθρωπος, είναι αυτός που θα συνοδέψει το προϊόν στην αγορά. Στην περίπτωση του προϊόντος όμως που ονομάσαμε εργατική δύναμη, ποιος είναι αυτός που συνοδεύει στην αγορά αυτό το εμπόρευμα ; Να ένα ακόμη αναπάντητο ερώτημα !
Από την άλλη πλευρά οι άλλοι ισχυρίζονταν ότι εφ όσον είμαστε υποχρεωμένοι να υπολογίσουμε την αξία της εργατικής δύναμης (απ όπου θα προκύψει και η υπεραξία μας), με τον ίδιο τρόπο που υπολογίζουμε και την αξία οποιοδήποτε άλλου προϊόντος δηλαδή σαν την «κοινωνικά αναγκαία ποσότητα εργασίας για την αναπαραγωγή ενός προϊόντος» με τον ίδιο δηλαδή τρόπο που την υπολογίζουμε στην εμπορευματική παραγωγή τότε και σε μια σοσιαλιστική οικονομία είτε το θέλουμε είτε δεν το θέλουμε έχουμε εμπορευματική παραγωγή, και αυτό δεν έχει καμιά σχέση με το γεγονός ότι δεν επικράτησε εκατό τοις εκατό η κρατική ιδιοκτησία σε όλους τους τομείς της οικονομίας. Προσωπικά πιστεύω ότι αυτή είναι η σωστή θέση .
Ο Μαρξ αρχίζει το μνημειώδες έργο του «Το Κεφάλαιο» με την εξέταση της έννοιας του εμπορεύματος. Αυτό δεν είναι τυχαίο. Μας εξηγεί ποια είναι η ουσία του εμπορεύματος σε μια κεφαλαιοκρατική κοινωνία
«Τα εμπορεύματα δεν μπορούν να πάνε μόνα τους στην αγορά και δεν μπορούν να ανταλλαγούν μόνα τους. Είμαστε υποχρεωμένοι να αναζητήσουμε τους φύλακες τους, τους κατόχους των εμπορευμάτων. Τα εμπορεύματα είναι πράγματα και γι αυτό δεν μπορούν να φέρουν αντίσταση στον άνθρωπο.[…] Για να συσχετιστούν τα πράγματα αυτά μεταξύ τους σαν εμπορεύματα, πρέπει οι φύλακες των εμπορευμάτων να συσχετιστούν μεταξύ τους σαν πρόσωπα που η θέληση τους κατοικοεδρεύει μέσα σ αυτά τα πράγματα, έτσι που ο ένας μόνο με τη θέληση του άλλου, επομένως ο καθένας μόνο με την βοήθεια μιας βουλητικής πράξης κοινής και για τους δυο, να μπορεί να ιδιοποιείται το ξένο εμπόρευμα, εκποιώντας το δικό του. Γι αυτό είναι υποχρεωμένοι,
ν αναγνωρίζουν ο ένας τον άλλο ατομικό ιδιοκτήτη […]. Στην παραπέρα ανάπτυξη μας θα βρούμε γενικά ότι οι οικονομικές προσωπίδες που φορούν τα πρόσωπα είναι απλώς οι προσωποποιήσεις των οικονομικών σχέσεων, που σαν φορείς τους έρχονται αντιμέτωπα το ένα στο άλλο»(Μαρξ.Κεφάλαιο, 1ος τόμος, σελ 98).
Εδώ πρέπει να κάνουμε μια σημαντική διευκρίνιση. Η παραπάνω πολύτιμη αλήθεια ισχύει όταν οι παραγωγοί είναι χιλιάδες, είναι εκατομμύρια, και τα εμπορεύματα είναι επίσης εκατομμύρια, είναι δισεκατομμύρια.
Αυτός είναι ένας βασικός όρος για την εμπορευματική παραγωγή. Υπάρχουν και άλλοι. Όταν δεν έχουμε πλήθος διαφορετικών εμπορευμάτων λέμε ακόμη μια φορά τότε και η έννοια του εμπορεύματος παίρνει επίσης άλλο νόημα, δεν είναι εμπόρευμα, τότε και η έννοια του ιδιοκτήτη παίρνει άλλο νόημα, δεν είναι ιδιοκτήτης εμπορεύματος και δεν μπορούμε να μιλήσουμε για εμπορευματική παραγωγή. Στις κεφαλαιοκρατικές κοινωνίες επομένως, όσο υπάρχουν μονοπώλια, η λεγόμενη εμπορευματική παραγωγή θεωρητικά αλλά και πρακτικά δεν είναι δυνατόν να λειτουργήσει σε όλους τους τομείς τις οικονομίας, σαν εμπορευματική παραγωγή!
Αυτήν τη διευκρίνηση δεν την έχει κάνει μέχρι σήμερα η Πολιτική Οικονομία.
Αυτή η «ασάφεια» υπήρχε στην Σοσιαλιστική Οικονομία. Σε τομείς όπου δεν ήταν δυνατόν να υπάρξουν πολλοί παραγωγοί, όπως στην ενέργεια, στα ορυχεία, στο φυσικό αέριο, σε τομείς δηλαδή που το κράτος ήταν μονοπώλιο, δεν ήταν δυνατόν να μιλάμε για ιδιοκτήτη, αλλά δεν μπορούσαμε να μιλάμε και για προϊόντα. Αυτό υποστήριζαν, χωρίς να είχαν καταλάβει στην ουσία περί τίνος πρόκειται, εκείνοι που έλεγαν ότι στο σοσιαλισμό δεν υπάρχουν ιδιοκτήτες και δεν υπάρχουν προϊόντα. Εδώ δεν υπήρχε ανάγκη καν να χρησιμοποιήσουνε «οικονομικές προσωπίδες».
Στην σοσιαλιστική οικονομία υπήρχαν όμως άλλοι τομείς όπου ο αριθμός των παραγωγών (=παραγωγικές μονάδες) δεν ήταν ένας, δυο, αλλά χιλιάδες, που τα παραγόμενα αγαθά δεν ήταν ένα ,δυο αλλά εκατομμύρια, άσχετα από τη μορφή ιδιοκτησίας, άσχετα από την βιολογική ύπαρξη του ιδιοκτήτη, άσχετα αν ήταν σοσιαλιστική η συνεταιριστική, που η χρήση οικονομικών προσωπίδων ήταν απαραίτητη και αναγκαία. Δηλαδή καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι η εμπορευματική παραγωγή στο σοσιαλισμό εκπλήρωνε, τουλάχιστον, έναν όρο της εμπορευματικής παραγωγής, του πλήθους, του μεγάλου αριθμού των παραγωγών και προϊόντων ! Αυτή είναι η μαθηματική προσέγγιση του θέματος. Υπήρχε ακόμη ένας άλλος όρος επίσης, ήταν ο κοινωνικός καταμερισμός της εργασίας, όρος απαραίτητος για την εμπορευματική παραγωγή. (Μαρξ, Κεφάλαιο 1ος τομος,σελ. 56). Έλειπαν όπως αντιλαμβάνεται κανείς εύκολα και μερικοί άλλοι όροι, όπως παράδειγμα οι ιδιοκτήτες, οι κάτοχοι των εμπορευμάτων που λέει ο Μαρξ .(Κεφάλαιο 1ος τομ, σελ. 98). Και όπως είναι κατανοητό όταν λείπουν ορισμένοι όροι, η οικονομία δεν μπορεί να λειτουργήσει.
(Θεωρητικά μπορούμε να πούμε ότι σαν ιδιοκτήτη με την έννοια του βιολογικού όντος μπορούμε να θεωρήσουμε τα εκατομμύρια των Εργατών που παρήγαγαν αυτά τα αγαθά, αλλά όπως είπαμε και παραπάνω όταν είναι τόσο πολύ όλων που δεν είναι κανενός, τότε πάλι δεν έχουμε ιδιοκτήτη )!
Και στην περίπτωση εκατομμυρίων παραγωγών(=παραγωγικών μονάδων), και εκατομμυρίων αγαθών, οι άνθρωποι έχουν κάθε λόγο να δυσπιστούν, να αναζητούν τους κατόχους των εμπορευμάτων, να εξετάζουν το κάθε εμπόρευμα ξεχωριστά «με τις πέντε και πάνω αισθήσεις τους», ακόμη και αν τους βεβαίωνε ο Πάπας ότι το παρήγαγε ο Θεός. Και αυτή η δυσπιστία μόνο στην αγορά (= στον αναγκαίο κοινωνικά χώρο) μπορεί να εκδηλωθεί, και να διαλυθεί.
Όποιος έζησε από κοντά την οικονομική ζωή των σοσιαλιστικών χωρών, και έβλεπε πως ανταλλάσσονταν εκεί τα παραχθέντα αγαθά ανάμεσα σε δυο κρατικές επιχειρήσεις, θα έβλεπε ένα ανατριχιαστικό θέατρο με πρωταγωνιστές τους διευθυντές των κρατικών επιχειρήσεων, που έφθαναν μέχρι τη σχιζοφρένεια μη γνωρίζοντας πώς να συμπεριφερθούν, τι μάσκα να φορέσουν, στην με άπειρα εισαγωγικά αγορά.
Παζάρευε ο Α διευθυντής ενός εργοστασίου, ας πούμε παραγωγής ξυλείας, με τον Β διευθυντή ενός άλλου εργοστασίου που παρήγαγε ας πούμε έπιπλα για σχολικά συγκροτήματα, σε τι τιμές θα αγόραζε ο δεύτερος από τον πρώτο την ξυλεία. Το πιο εξοργιστικό ίσως ήταν ότι χρησιμοποιούσαν στις συναλλαγές τους πρώτο ενικό πρόσωπο, δηλαδή έλεγε ο Α στον Β ότι εγώ πουλάω, εγώ δεν πουλάω, εγώ σου δίνω, η επιχείρηση μου κλπ,κλπ . Ήταν τα πρώτα σημάδια ότι είναι ζήτημα χρόνου που οι διευθυντές των κρατικών εργοστασίων θα γίνονταν ιδιοκτήτες των ίδιων των κρατικών εργοστασίων. Η κατάρρευση του σοσιαλιστικού καθεστώτος χωρίς αυτές τις σχέσεις ιδιοκτησίας που είχαν διαμορφωθεί θα ήταν αδύνατον να γίνει. Ας επανέλθουμε στο θέμα μας.
Εάν ο Α διευθυντής τα κατάφερνε να πουλήσει σε όσο γινότανε καλύτερη τιμή, όσο πιο ακριβά μπορούσε την ξυλεία του εργοστάσιου του, στον Β διευθυντή, τόσο πιο επιτυχημένος διευθυντής έπρεπε να θεωρείται σύμφωνα με τη λογική της αγοράς, τόσο πιο πολύ θα χαίρονταν και οι εργάτες του Α, γιατί ίσως θα παίρνανε και κάποιο premium. Από την άλλη όμως πλευρά τόσο πιο ανεπαρκής θα θεωρούνταν ο Β διευθυντής, γιατί δεν πέτυχε να αγοράσει φτηνά την ξυλεία με την οποία θα έφτιαχνε τα έπιπλα του, και υπήρχε κίνδυνος οι εργάτες του Β εργοστασίου, να δυσανασχετήσουν με αυτόν τον προκομμένο διευθυντή, γιατί τα προϊόντα που θα παρήγαγαν θα ήταν ακριβότερα και δεν θα πουλιόνταν εύκολα, και ίσως δεν θα παίρνανε premium.
Η ιστορία όμως δεν τελείωνε εδώ. Υπήρχε περίπτωση (και αυτό συνέβαινε στην πραγματικότητα πολλές φορές ), από υψηλότερα κλιμάκια, από το Υπουργείο η από το Κόμμα, να πάρουν τηλέφωνο τον Α διευθυντή και να τον επιπλήξουν γιατί τόλμησε να πουλήσει τόσο ακριβά την ξυλεία του στον Β, και να τον απειλήσουν με καθαίρεση, άσχετα αν το ποσό που εισπράχτηκε από την πώληση της ξυλείας περνούσε κατευθείαν στην κυριότητα του κράτους, τουλάχιστον το μεγαλύτερο μέρος του. Μόλις από το υπουργείο τελείωνε η τηλεφωνική συνομιλία με τον Α, έπαιρναν τον Β, για να τον επιπλήξουν για την ελαφρότητα που έδειξε και αγόρασε από τον Α τόσο ακριβά την ξυλεία και να τον απειλήσουν με καθαίρεση και αυτόν, άσχετα και εδώ αν το ποσό που εισπράχτηκε περνούσε κατευθείαν στην κυριότητα του κράτους. Και το αποκορύφωμα : Αυτός που τηλεφωνούσε από το υπουργείο δεν είχε ιδέα ούτε από ξυλεία αλλά ούτε και από σχολικά έπιπλα. Την άλλη μέρα βέβαια με τι όρεξη να ξεκινήσουν ξανά την παραγωγή, με τι ενθουσιασμό,
ο μεν πρώτος να παράγει την ξυλεία του, ο δε δεύτερος τα σχολικά έπιπλα του; Τέτοια παραδείγματα υπήρχαν άπειρα που έκαναν και διευθυντές και εργαζόμενους να χάσουν κάθε όρεξη για δημιουργία, κάθε ελπίδα για βελτίωση των συνθηκών παραγωγής. Και ο διευθυντής και του Α και του Β εργοστασίου προτιμούσε να τα παρατήσει πολλές φορές, να πάει και να πιάσει κάποια καρέκλα σε κανένα κομματικό γραφείο, δημιουργώντας ακόμη μεγαλύτερο συνωστισμό ! Αυτός ο συνωστισμός δημιουργούσε τις αιματηρές εκείνες εσωκομματικές συγκρούσεις : Χιλιάδες στελέχη βλέπανε ότι στον τομεα της πραγματικής οικονομίας, έναν τομεα γεμάτο άγχος και παγίδες, βλέπανε ότι τα όνειρα και οι φιλοδοξίες τους ήταν δύσκολο να πραγματοποιηθούν, και καταφεύγανε στον κομματικό η κρατικό τομεα όπου έβγαζε ο ένας τα μάτια του αλλουνού ! Να γιατί λέμε ότι αιτία όλων των κακών ήταν οι μη καλές σχέσεις ιδιοκτησίας του σοσιαλισμού !
Ο Σοσιαλισμός κατέρρευσε γιατί οι διευθυντές των κρατικών επιχειρήσεων ήταν αδύνατον να «συσχετιστούν μεταξύ τους σαν πρόσωπα που η θέληση τους κατοικοεδρεύει μέσα σε αυτά τα πράγματα, έτσι που ο ένας μόνο με την θέληση του άλλου, επομένως ο καθένας μόνο με την βοήθεια μιας βουλητικής πράξης κοινής και για τους δυο, να μπορεί να ιδιοποιείται το ξένο εμπόρευμα εκποιώντας το δικό του».
Αυτός ήταν ο ένας λόγος της κατάρρευσης, η έλλειψη αυτών των προσώπων που η θέληση τους κατοικοεδρεύει μέσα σε αυτά τα πράγματα που λέγονται προϊόντα. Ο αδύνατος κρίκος της σοσιαλιστικής οικονομίας δεν ήταν η παραγωγή αυτή καθ εαυτη, (στην άμεση παραγωγική διαδικασία ο άνθρωπος δαμάζει την φύση, δένεται με το αντικείμενο που παράγει ,υπήρχαν περίοδοι που η παραγωγή της Σοβιετικής Ένωσης σε ορισμένους κλάδους της Οικονομίας ξεπερνούσε την παραγωγή των ισχυρότερων καπιταλιστικών κρατών) , το πρόβλημα υπήρχε στην επόμενη φάση, στην ανταλλαγή των παραχθέντων, στη διάθεση των παραχθέντων.
Σ αυτή την φάση είχαμε μια ιδιόμορφη αποξένωση των αγαθών καθ ότι τα αγαθά βγαίνανε στη αγορά μόνα τους χωρίς τους «φύλακες τους», χωρίς «τα πρόσωπα που η θέληση τους κατοικοεδρεύει μέσα σ αυτά τα πράγματα», επαναλαμβάνουμε ακόμη μια φορά…
Και εδώ υπήρχε το πιο παράλογο φαινόμενο, είχαμε ταυτόχρονα τεράστια σπατάλη από τη μια και τεράστια έλλειψη αγαθών από την άλλη ! Και αυτό είχε αντίκτυπο άμεσα στην παραγωγή. Παραγωγή χωρίς αγορά είναι κάτι το παράλογο.
Επομένως εκεί στις σοσιαλιστικές χώρες από την (εμπορευματική) παραγωγή έλειπαν ορισμένες παράμετροι.
(Η αγορά, λέμε ακόμη μια φορά, πρέπει να θεωρείται, να είναι ο χώρος όπου η εργατική δύναμη γίνεται το γενικό ισοδύναμο, το μέρος όπου η αξία της εργατικής δύναμης καταξιώνεται, δοξάζεται).
Γνωρίζω εκ των πρότερων ότι το άκουσμα και μόνο της λέξης «αγορά» προκαλεί ποικίλες αντιδράσεις σε πολλούς θεωρητικούς. Ίσως γιατί έχουν υπ όψη τους μόνο την καπιταλιστική αγορά. Τίποτε από αυτά, και αντιλαμβάνομαι πλήρως τις απόψεις τους. Κάποτε στους μακρινούς προγόνους των σημερινών επαναστατών τα ίδια αισθήματα προκαλούσε και η λέξη «εξουσία». Έγιναν μεγάλοι αγώνες να ξεπεραστούν αυτές οι αγκυλώσεις.
Το δεύτερο λόγο της κατάρρευσης θα τον δούμε παρακάτω.
Ότι δεν μπόρεσαν να λύσουν οι θεωρητικοί, το έλυσε η ίδια η ζωή. Και αυτό το σύστημα γέννησε τους δικούς του νεκροθάφτες, (ίσως και τους δικούς του κανίβαλους). Η φυσική (μετ)εξέλιξη των διευθυντών όλων των κρατικών εργοστασίων, ήταν να γίνουν ιδιοκτήτες των ίδιων εργοστασίων. Αυτοί οι διευθυντές τώρα είχαν γράψει με μεγάλα γράμματα στην κόκκινη σημαία που κυμάτιζε μπροστά στο εργοστάσιο
ΔΙΚΗ ΣΑΣ Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, ΔΙΚΑ ΜΑΣ ΤΑ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΑ.
Και αυτό έγινε με τη γενική ανοχή των εργατών, αυτών των εργατών που έχτισαν αυτό το εργοστάσιο από τα ερείπια, με ελάχιστο μισθό, με υπερωρίες, με εθελοντική και μη εργασία, και που τώρα βλέπουν πως θησαυρίζει ο πρώην διευθυντής του κρατικού εργοστάσιου. Αμύθητος πλούτος, πλούτος που δημιουργήθηκε ακριβώς από τον ελάχιστο μισθό, από τις υπερωρίες από την εθελοντική και μη εργασία εκατομμυρίων ανθρώπων, μέσα σε ελάχιστο χρόνο, άλλαξε ιδιοκτησία, πέρασε στα χέρια μιας κάστας ανθρώπων, που πριν από λίγο καιρό ήταν υπουργοί, ανώτατα στελέχη του κόμματος, και της νεολαίας, που είχαν στείλει εξορία απλούς ανθρώπους για μικροαστική νοοτροπία, τεράστιος πλούτος άλλαξε ιδιοκτησία, πέρασε στα χέρια αυτών των ανθρώπων, χωρίς να πέσει ούτε μια τουφεκιά. Και αναρωτιούνται πολλοί σε Ανατολή και Δύση. Η εργατική τάξη η πρωτοπορία …της κοινωνίας πως δεν αντέδρασε, που της πήρανε την εξουσία, και τον αμύθητο πλούτο που η ίδια η εργατική τάξη είχε δημιουργήσει. Η μήπως ποτέ στην πραγματικότητα δεν την είχε την εξουσία η εργατική τάξη η μήπως υπερεκτιμούμε τις ικανότητες της. Αποδείχτηκε ότι εκεί , στις πρωην σοσιαλιστικές χώρες, με τις υπάρχουσες σχέσεις ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής, η πολιτική και η ταξική συνείδηση της εργατικής τάξης δεν αναπτύχθηκε, αυτής της τάξης που όπως είπαμε παραπάνω, από την θέση της και μόνο είναι η κινητήρια δύναμη της Ιστορίας, που την αύξηση του κοινωνικού πλούτου σ αυτήν την τάξη (και στη φύση) τη χρωστάμε. Εκατομμύρια εργάτες είχανε «μόνο ένα ιδανικό, να νυχτώσει και να πάνε στην ταβέρνα». Και τι να πούνε τώρα τα κομμουνιστικά κόμματα της Δύσης σε κάποιον που θα τους ρωτήσει, τι διαφορετικό θα πράξουν αν πάρουνε στις χώρες τους αύριο, την εξουσία, από ότι έκαναν οι Σοβιετικοί κομμουνιστές, οι Ανατολικογερμανοί, οι Πολωνοί, οι Ούγγροι, οι Τσέχοι, κλπ..
Τι διαφορετικό θα πράξουν; Δεν είναι δυνατόν να συμπεριφερόμαστε σαν να μην πήραμε είδηση ότι ένα ολόκληρο στρατόπεδο από το Βλαδιβοστοκ μέχρι τα Τίρανα κατέρρευσε ;
Καιρός να δούμε την Πολιτική σαν Επιστήμη, σαν τα Μαθηματικά, και στην Επιστήμη το συναίσθημα, η ιστορία παίζουν δευτερεύοντα τριτεύοντα ρόλο. Πιο σημαντικό δηλαδή είναι να γνωρίζουμε το Πυθαγόρειο Θεώρημα παρά το που γεννήθηκε και πως έζησε ο Πυθαγόρας .Σε αυτήν την ερώτηση το παρόν μικρό σύγγραμμα προσπαθεί να δώσει μια απάντηση, και η απάντηση είναι ότι πρέπει να εφαρμόσουμε άλλες σχέσεις ιδιοκτησίας (όχι βέβαια καπιταλιστικές), στα μέσα παραγωγής!
Η συνέχεια στο έκτο κεφάλαιο
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου